Pojęcie progów podatkowych jest dziś niestety często mylone (a nawet utożsamiane) z pojęciem skali podatkowej. Oba wskazane terminy mają jednak odmienne znaczenie, choć – bez cienia wątpliwości – skale podatkowe są zazwyczaj powiązane z progami podatkowymi. Jak jednak odróżnić te pojęcia?
Istota skali podatkowej
Najprościej rzecz ujmując, skala podatkowa to wzór lub sposób (najczęściej wynikający wprost z obowiązujących przepisów) ustalania wysokości należnego podatku. Skala podatkowa opiera się na dwóch zasadniczych współczynnikach: stawce podatku oraz podstawie opodatkowania. Stawka podatkowa może być wyrażona procentowo (np. 20%), kwotowo (np. 150 zł) lub poprzez połączenie oznaczenia kwotowego i procentowego (np. 14.839,02 zł + 32% nadwyżki ponad 85.528 zł). Drugim „składnikiem” tworzącym skalę podatkową jest podstawa opodatkowania (nazywana też często podstawą wymiaru podatku), czyli określony wartościowo (np. roczny dochód podatnika wyrażony w PLN) , bądź ilościowo (np. powierzchnia nieruchomości wyrażona w metrach kwadratowych) przedmiot opodatkowania. Zestawienie ze sobą dwóch wartości: podstawy opodatkowania oraz stawki podatku – tworzy skalę podatkową, umożliwiając obliczenie należnego podatku.
Rodzaje skali podatkowych
W zależności od relacji stawki podatkowej do wielkości podstawy opodatkowania, wyróżnia się różne rodzaje skal podatkowych.
W sytuacji, kiedy stawka podatku nie ulega zmianom w zależności od wartości podstawy wymiaru podatku (innymi słowy – stawka jest stała), mamy do czynienia ze skalą proporcjonalną (określaną też mianem opodatkowania proporcjonalnego lub liniowego).
Przykład:
Stawka podatku X jest stała i wynosi 10%.
Podstawę opodatkowania podatkiem X stanowi dochód wyrażony w złotych (PLN).
Przy takim założeniu, należny podatek X będzie stanowił zawsze ten sam procent (w tym przypadku 10%) danej podstawy opodatkowania, niezależnie od tego, czy będzie to kwota 100 złotych czy 5.000.000 zł. Dlatego opodatkowanie to będzie miało charakter proporcjonalny.
Warto w tym miejscu zauważyć, że część osób zajmujących się podatkami (zarówno teoretyków, jak i praktyków) odmawia powyższej sytuacji (tj. kiedy stawka podatku nie zależy w żadnej mierze od wysokości podstawy opodatkowania) miana skali podatkowej. Argumentem przemawiającym za takim stanowiskiem jest założenie, że „realna” skala podatkowa opiera się na dwóch filarach: stawce i podstawie opodatkowania, oraz fakcie zależności (zróżnicowania) stawki od wielkości podstawy.
W praktyce jednak znacznie częściej występuje sytuacja, kiedy stawka podatku uzależniona jest od wysokości podstawy opodatkowania (opodatkowanie nie ma charakteru proporcjonalnego). Zdaniem wielu specjalistów dopiero w takiej sytuacji (tj. występowania zróżnicowanych stawek podatku w zależności od wielkości podstawy wymiaru podatku) mówić możemy o faktycznej skali podatkowej. W zależności od relacji wysokości stawki podatku do rosnącej podstawy opodatkowania, wyróżnia się w tym zakresie 3 zasadnicze skale podatkowe: skalę progresywną, skalę regresywną oraz skalę degresywną.
W przypadku skali podatkowej o charakterze progresywnym, stawka podatku rośnie w miarę wzrostu wysokości podstawy opodatkowania. W ramach skali progresywnej wyróżnia się 2 typy progresji: globalną (gdzie dla określonego przedziału wysokości podstawy znajduje zastosowanie inna stawka opodatkowania) oraz szczeblowaną, określaną też mianem progresji ciągłej (gdzie, kolejna – wyższa stawka podatku obejmuje wyłącznie nadwyżkę podstawy opodatkowania ponad poprzedni próg podatkowy). Różnicę między dwoma wskazanymi rodzajami progresji można zilustrować na przykładach:
Progresja globalna – przykład:
Progresja szczeblowana – na przykładzie skali podatkowej w PIT, obowiązującej w 2013 r.
Przeciwieństwo skali progresywnej stanowi (dość rzadko występująca w praktyce) skala regresywna. W przypadku bowiem skali regresywnej – w miarę wzrostu wysokości podstawy wymiaru podatku, stawka podatku ulega nie podwyższeniu (jak ma to miejsce w skali progresywnej), a obniżeniu. Z kolei skala degresywna charakteryzuje się tym, że stawka podatku ulega zwiększeniu w miarę wzrostu podstawy opodatkowania – w ramach najniższych szczebli (przedziałów wielkości podstawy), a jednocześnie – po osiągnięciu przez podatnika określonej (zwykle dość niskiej) wysokości podstawy opodatkowania – wysokość podatku osiąga wartość stałą.
Istota progu podatkowego i sposoby jego definiowania
Pojęciem powiązanym ze skalą podatkową, lecz ewidentnie z nią nie tożsamym – jest próg podatkowy. Warto podkreślić, że z uwagi na brak definicji legalnej (tzn. wskazanej wprost w przepisach obowiązującego prawa) progu podatkowego, spotkać się można w praktyce z co najmniej dwojakim sposobem rozumienia tego pojęcia.
Pierwsza z funkcjonujących „definicji” pod pojęciem progu podatkowego rozumie zwykle górną granicę wielkości podstawy opodatkowania – w ramach jej przedziału dla określonej stawki podatkowej. Innymi słowy – progiem podatkowym jest maksymalna wysokość podstawy wymiaru podatku właściwa dla danej stawki opodatkowania. Po jej przekroczeniu (czyli po przekroczeniu danego progu podatkowego) podstawa opodatkowania wchodzi na kolejny „szczebel”, dla którego obowiązuje inna – wyższa (niż dla poprzedniego pułapu podstawy) stawka podatku. Tak rozumiany próg (szczebel) podatkowy – podobnie jak podstawa opodatkowania – może być określony w formie wartościowej (zazwyczaj – w kwocie pieniężnej) lub w postaci ilościowej (w tym przypadku w grę wchodzi zwykle powierzchnia określonej nieruchomości).
Z takim rozumieniem pojęcia progu podatkowego spotkać się możemy przede wszystkim w fachowym języku prawniczym, w treści aktów normatywnych (zarówno w ustawach, jak i np. uzasadnieniach projektów ustaw związanych z szeroko pojętą problematyką podatkową), w orzecznictwie sądowym i administracyjnym, a także w licznych wyjaśnieniach organów administracji skarbowej.
Drugie stanowisko, cieszące się obecnie chyba większą popularnością, utożsamia próg podatkowy z przedziałem wielkości podstawy wymiaru podatku oraz właściwą dla tego przedziału stawką procentową należnego podatku. Z tak pojmowanym progiem podatkowym zetkniemy się najczęściej w licznym piśmiennictwie o tematyce podatkowej oraz na różnorodnych serwisach internetowych poświęconych podatkom.
Nie przesądzając o wyższości którejkolwiek z dwóch wskazanych teorii, można ich odmienność zobrazować na przykładzie obowiązującej w 2013 r. skali podatkowej podatku dochodowego od osób fizycznych. Określona w art. 27 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2012 r., poz. 361, z późn. zm.) przedstawia się następująco:
W myśl pierwszej z przedstawionych koncepcji, próg podatkowy dla powyższej skali będzie jeden – i stanowić go będzie kwota 85.528 zł – jako górna granica dla pierwszego przedziału wysokości podstawy wymiaru podatku. Drugi z przedziałów ograniczony jest wyłącznie limitem minimalnym, dolnym (wysokość podstawy w kwocie powyżej 85.528) – dlatego nie ma możliwości wskazania drugiego z progów dla takiej skali.
Druga z teorii wskaże z kolei – dla takiej samej skali – nie jeden, a dwa progi podatkowe:
– pierwszy = obejmujący dochody do kwoty 85.528 zł i opodatkowany stawką 18%
– drugi = obejmujący dochody powyżej kwoty 85.528 zł i opodatkowany stawką 32%
Analizując różnorodne kwestie związane z tematyką podatkową, warto więc pamiętać, iż pojęcie progu podatkowego może być w różnych dokumentach, aktach normatywnych, zestawieniach czy artykułach rozumiane w nieco odmienny sposób.